Νέυ

Η μακρόστενη καλαμένια φλογέρα που λέγεται νέυ (ney, nay), είναι ένα από τα αρχαιότερα μουσικά όργανα της Εγγύς Ανατολής. Συναντάται στις Αραβικές χώρες, την Τουρκία, το Ιράν και την κεντρική Ασία

Ο όρος «νέϋ» προέρχεται από την αρχαία Περσική λέξη που σημαίνει καλάμι, ή μπαμπού και κατά προέκταση καλαμένιος αυλός. Το όργανο αυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα στην Εγγύς Ανατολή. Εικονογραφίες και γραπτές αναφορές αποδεικνύουν την χρήση του από τους αρχαίους Αιγύπτιους κατά την τρίτη π.Χ. χιλιετηρίδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει τελετουργική παλέτα (2900 π.Χ. μουσείο Ashmolean Οξφόρδη) όπου απεικονίζεται μια αλεπού να παίζει νέϋ για μια καμηλοπάρδαλη που χορεύει. Ένα ασημένιο νέϋ που υπολογίζεται στα 2400 π.Χ. βρέθηκε στο βασιλικό κοιμητήριο της Ουρ στην νότια Μεσοποταμία. Το νέϋ είχε διάφορες λειτουργίες στον ισλαμικό πολιτισμό, ως όργανο της αυλής, ως όργανο της λαϊκής μουσικής και ως όργανο του σούφικου σεμά (Semâ, Samâ’).

Η σχέση του νέϋ με τη σεμά/semâ, την περιστροφική πρακτική των Μεβλεβί δερβίσηδων, πιστοποιείται σε ένα ποίημα του 15ου αι. του σεΐχη του τάγματος των Χαλβετί Cemâl-i Halvetî (-1494?): Ο θρήνος του νέϋ διαπερνά την καρδιά του αφήνει έναν αναστεναγμό με μια κραυγή «Αυτός!» [Hû!] Στο Μεσνεβί ο Μεβλανά μεταδίδει το νόημα «Αυτού» [Hu!] (Feldman, 1993: 256). Στα τέλη του 16ου αι., η εξέλιξη του νέϋ στην Τουρκία πήρε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση, η οποία δεν έχει αντίστοιχή της στην παλαιότερη ή ακόμα και τη σύγχρονη μουσική του μακάμ.

Η αισθητική των σούφι στο νέϋ ενσωματώθηκε σταδιακά στην αισθητική της μουσικής του παλατιού. Η υπεροχή αυτή του οργάνου στην κοσμική μουσική θα πρέπει να θεωρηθεί ως συμπτωματική μιας γενικότερης επαναδιαπραγμάτευσης της μουσικής έκφρασης, η οποία θα πρέπει να επηρέασε και πολλές άλλες μουσικές σφαίρες όπως το κούρδισμα, τη χροιά, τη ρυθμική αγωγή και τον ρυθμό. Το ύφος της μουσικής εκτέλεσης των Μεβλεβί νεϋζέν αποτέλεσε έτσι ένα από τα πολλά ανόμοια στοιχεία, τα οποία όλα μαζί συνδεόμενα δημιούργησαν ένα συνεκτικό σύνολο.

(Από το βιβλίο του Walter Feldman, Music of the Ottoman Court. Berlin: VWB 1996 – Μετάφραση από την αγγλική γλώσσα, επιμέλεια κειμένου: Χάρης Λαμπράκης)